زاویه مته تیز کن؛ راهنمای کامل تنظیم دقیق زاویه برای سوراخکاری حرفه‌ای
در کارگاه‌های صنعتی، نجاری یا حتی مصارف خانگی، ابزارهایی مانند دریل نقش اساسی در کیفیت و دقت پروژه‌ها ایفا می‌کنند. اما آنچه باعث برش تمیز، سریع و بدون آسیب به قطعه‌کار می‌شود، نه‌فقط خود مته، بلکه وضعیت تیزی و زاویه‌دار بودن نوک آن است.
در این میان، زاویه مته تیز کن موضوعی‌ست که اغلب نادیده گرفته می‌شود، در حالی‌که همین زاویه می‌تواند تفاوت بزرگی بین یک سوراخکاری دقیق و یک سطح ترک‌خورده ایجاد کند. تنظیم صحیح زاویه در زمان تیز کردن مته، باعث می‌شود نوک آن هنگام برخورد با سطح، فشار را به‌درستی پخش کند، از داغ شدن بیش از حد جلوگیری شود و عمر مته افزایش یابد.
در این مقاله از وبلاگ چاووش ابزار، به‌صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم که زاویه استاندارد تیز کردن مته چقدر است، چطور آن را در دستگاه تنظیم کنیم، چه خطاهایی باید از آن‌ها پرهیز کرد، و چرا این موضوع تا این حد در کار حرفه‌ای اهمیت دارد.
زاویه استاندارد تیز کردن مته چند درجه است و چرا مهم است؟
یکی از اصول پایه‌ای در تیز کردن مته، رعایت زاویه‌ی صحیح در نوک آن است. زاویه‌ای که بیشتر از آن استفاده می‌شود، ۱۱۸ درجه است زاویه‌ای که به‌عنوان استاندارد عمومی در اغلب مته‌های آهن، چوب و فلز سبک شناخته می‌شود.
اما چرا ۱۱۸ درجه؟
این زاویه به‌گونه‌ای طراحی شده که تعادل مناسبی بین سرعت برش، پایداری نوک مته، و پخش فشار فراهم کند. وقتی مته با زاویه مناسب تراش خورده باشد:
- سطح تماس اولیه با قطعه کار کمتر است → اصطکاک کاهش می‌یابد
- نوک مته دچار داغ شدن یا لب‌پر شدن نمی‌شود
- براده‌برداری دقیق‌تر انجام می‌شود
- فشار به دو لبه‌ی مته به‌صورت متوازن تقسیم می‌شود
اگر زاویه کمتر از ۱۱۸ درجه باشد (مثلاً ۹۰ تا ۱۰۰)، نوک مته تیزتر اما شکننده‌تر می‌شود—درست مثل یک تیغ. و اگر زاویه بزرگ‌تر باشد (مثلاً ۱۳۵ درجه)، مقاومت نوک مته بیشتر می‌شود، اما برای مواد سخت‌تر و فشار بالا طراحی شده و ممکن است در مواد نازک باعث پارگی شود.
بنابراین، برای کاربردهای عمومی و رایج، زاویه ۱۱۸ درجه در مته تیز کن بهترین انتخاب است.
چطور زاویه مته تیز کن را تنظیم کنیم؟
برای اینکه تیزکاری مته دقیق، اصولی و ایمن باشد، یکی از مهم‌ترین مراحل، تنظیم صحیح زاویه مته تیز کن است. بسته به اینکه از دستگاه دستی، سنگ رومیزی یا مته تیز کن برقی استفاده می‌کنید، روش کار کمی متفاوت است. اما اصول کلی یکسان است.
در ادامه گام‌به‌گام نحوه تنظیم زاویه مته تیز کن را بررسی می‌کنیم:
مرحله ۱: شناخت زاویه مناسب
همان‌طور که گفته شد، زاویه ۱۱۸ درجه برای مته‌های عمومی (آهن، چوب، پلاستیک) مناسب‌ترین گزینه است. برای مته‌هایی که مخصوص مواد سخت‌تر هستند (مثل استیل یا آلومینیوم)، زاویه ممکن است به ۱۳۰ یا حتی ۱۳۵ درجه برسد.
مرحله ۲: انتخاب پایه یا گیره زاویه‌دار
اگر از دستگاه مته تیز کن حرفه‌ای (مثل مدل‌های AST یا Proxxon) استفاده می‌کنید، این دستگاه‌ها معمولاً پایه‌ی زاویه‌دار دارند. درجه‌بندی روی آن‌ها به شما این امکان را می‌دهد که دقیقاً زاویه مورد نظر را تنظیم کنید.
در مدل‌های دستی یا سنگ رومیزی، باید از گیره تنظیم‌شونده زاویه‌دار یا گونیا استفاده کنید و زاویه‌ی بین محور مته و سطح سنگ را به‌درستی تنظیم نمایید.
مرحله ۳: تثبیت و تقارن
مته باید طوری در پایه یا گیره قرار بگیرد که هر دو لبه به یک اندازه سنگ‌زنی شوند. تقارن در دو سمت نوک مته بسیار حیاتی‌ست، چون عدم تقارن باعث لرزش، انحراف سوراخکاری و داغ شدن سریع خواهد شد.
نکته: برخی مته تیز کن‌ها قابلیت تثبیت خودکار زاویه و فاصله دارند، که کار را آسان‌تر می‌کند.
مرحله ۴: تست دستی قبل از شروع
پیش از شروع عملیات تیزکاری، یک‌بار دستی بررسی کنید که با زاویه تنظیم‌شده، نوک مته به‌درستی روی سطح سنگ یا تیغه دستگاه قرار می‌گیرد. هرگونه انحراف جزئی می‌تواند زاویه را خراب کند.
چه زمانی باید مته را دوباره تیز کرد؟ نشانه‌های کند شدن مته چیست؟
حتی بهترین مته‌ها هم با گذشت زمان و استفاده مداوم، کند می‌شوند. اگر زاویه نوک مته تغییر کند یا لبه‌های برنده آن از بین برود، نه‌تنها دقت برش کاهش می‌یابد، بلکه احتمال آسیب به قطعه‌کار یا حتی خود دریل نیز افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل، شناسایی زمان مناسب برای تیز کردن مته بسیار مهم است.
در ادامه، نشانه‌هایی که به شما می‌گوید زمان تنظیم زاویه مته تیز کن و تیز کردن مجدد مته فرارسیده را معرفی می‌کنیم:
صدای غیرعادی و لرزش هنگام سوراخکاری
وقتی مته کند می‌شود، معمولاً صدای سایش بیشتر، جیغ‌مانند یا لرزش بیش‌ازحد هنگام کار ایجاد می‌شود. این صدا نشانه‌ی آن است که زاویه برش دیگر درست عمل نمی‌کند.
داغ شدن سریع مته
اگر مته در حین کار خیلی زود داغ می‌شود یا حتی باعث دود کردن سطح می‌شود، نشانه‌ای از کندی یا اشتباه در زاویه‌ی نوک آن است.
ترک یا لب‌پریدگی نوک مته
گاهی اوقات با چشم غیرمسلح هم می‌توان دید که نوک مته شکسته یا لب‌پر شده است. این اتفاق معمولاً به‌دلیل فشار بیش‌ازحد یا کار کردن با زاویه نادرست رخ می‌دهد و نیاز فوری به تیزکاری و اصلاح زاویه دارد.
سوراخکاری کند و غیرخطی
اگر مته به‌درستی وارد سطح نمی‌شود، یا جای سوراخ انحراف پیدا می‌کند، قطعاً یکی از لبه‌ها کند شده یا زاویه‌ی نوک تنظیم نیست. در این حالت، تیز کردن مجدد به حفظ تقارن کمک می‌کند.
ایجاد براده‌های ریز و ناپیوسته
در حالت ایده‌آل، مته باید براده‌هایی یکنواخت و مارپیچی ایجاد کند. اگر براده‌ها ریز، پودرمانند یا نامنظم باشند، نشان‌دهنده‌ی عملکرد ضعیف و نیاز به تیز کردن مجدد است.
بنابراین، اگر با یکی یا چند مورد از این علائم مواجه شدید، بهتر است پیش از ادامه کار، زاویه مته تیز کن را دوباره تنظیم کرده و مته را تیز کنید تا ابزار و قطعه‌کار خود را حفظ کنید.
اشتباهات رایج هنگام تنظیم زاویه مته تیز کن
در ظاهر، تیز کردن مته شاید ساده به‌نظر برسد، اما بسیاری از کاربران، حتی در کارگاه‌های حرفه‌ای، در تنظیم زاویه دچار اشتباهاتی می‌شوند که به کیفیت سوراخکاری و عمر ابزار آسیب می‌زند. شناخت و پرهیز از این خطاها، برای دستیابی به نتیجه‌ای دقیق و ایمن، ضروری است.
در ادامه، چند مورد از رایج‌ترین اشتباهات هنگام تنظیم زاویه مته تیز کن را مرور می‌کنیم:
تنظیم زاویه اشتباه
بزرگ‌ترین اشتباه، استفاده از زاویه نامناسب با کاربرد شماست. مثلاً استفاده از زاویه ۱۳۵ درجه برای چوب، یا زاویه کمتر از ۱۱۸ درجه برای فلز، منجر به کندی، لرزش یا حتی شکستن مته می‌شود.
عدم رعایت تقارن دو لبه مته
بسیاری از کاربران فقط یک طرف مته را به‌درستی تیز می‌کنند و به سمت دیگر توجهی نمی‌شود. حتی اگر زاویه درست باشد، ولی دو طرف مته هم‌زاویه و هم‌طول نباشند، مرکز سوراخ منحرف شده و سوراخکاری دقیق نخواهد بود.
فشار بیش از حد هنگام سنگ‌زنی
برخی افراد برای سرعت بیشتر، فشار زیادی به مته وارد می‌کنند. این کار باعث داغ شدن بیش از حد، تغییر رنگ و حتی سوختن نوک مته می‌شود. حرارت بالا نه‌تنها زاویه را خراب می‌کند، بلکه سختی فلز را هم از بین می‌برد.
عدم استفاده از ابزارهای راهنما
اگر از دستگاه مته تیز کن حرفه‌ای استفاده نمی‌کنید، حتماً باید از پایه تنظیم زاویه، گونیا یا شابلون زاویه‌دار کمک بگیرید. تیز کردن بدون راهنما، در نهایت منجر به زاویه‌ی ناهماهنگ و عملکرد ضعیف خواهد شد.
بی‌توجهی به نوع مته
مته‌هایی مثل کبالت، تیتانیومی یا مته‌های مخصوص بتن، هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و ممکن است زاویه یا روش تیزکاری متفاوتی نیاز داشته باشند. استفاده از یک روش واحد برای همه، اشتباه بزرگی‌ست.
پیشگیری از این خطاها، نه‌تنها باعث دقت بیشتر در سوراخکاری می‌شود، بلکه باعث افزایش طول عمر مته‌ها و صرفه‌جویی در هزینه‌های تعمیر و تعویض ابزار خواهد شد.
اهمیت زاویه مته تیز کن در دقت، دوام و ایمنی ابزار
تنظیم درست زاویه مته تیز کن چیزی فراتر از یک نکته فنی ساده است. این موضوع به‌طور مستقیم با کیفیت سوراخکاری، ایمنی کار، عمر مفید مته و حتی سلامت قطعه‌کار شما در ارتباط است. یک زاویه نادرست، حتی با مته‌ای گران‌قیمت، می‌تواند کل نتیجه را خراب کند.
زاویه استاندارد ۱۱۸ درجه برای بیشتر کاربری‌ها مناسب است، اما بسته به جنس قطعه، سرعت چرخش، و نوع دریل، تنظیم دقیق‌تری لازم خواهد بود. با رعایت تقارن دو لبه مته، اجتناب از فشار بیش‌ازحد و استفاده از ابزارهای راهنما، می‌توان فرآیند تیز کردن را به‌شکلی کاملاً حرفه‌ای انجام داد.
اگر احساس می‌کنید مته‌های فعلی‌تان کند یا زاویه آن‌ها به‌درستی تنظیم نشده، وقت آن رسیده که نگاهی به تجهیزات خود بیندازید.
اگر در حین بررسی ابزار خود متوجه شدید که مته‌های فعلی به‌درستی سوراخکاری نمی‌کنند، دچار لب‌پریدگی شده‌اند یا زاویه‌ی مناسبی ندارند، وقت آن رسیده که آن‌ها را تعویض کنید. انتخاب یک مته با زاویه استاندارد ۱۱۸ درجه و دقت ساخت بالا، تفاوت بزرگی در کیفیت کار نهایی شما ایجاد می‌کند.
در فروشگاه چاووش ابزار، مجموعه‌ای متنوع از مته‌های دقیق برای چوب، فلز، بتن و پلاستیک در دسترس شماست که همگی از برندهای معتبر و با زاویه‌ی صحیح تراش‌خورده‌اند.
